Ο πυρετός των Μαρμάρων 1800-1820 (Μαρτυρίες για τη λεηλασία των ελληνικών μνημείων)

Στον Γ. Σεραφίνο... (ανοίγει το πράγμα, όπως είπες συνοδοιπόρε στον Κόσμο των Ιδεών...) 

Κατά την πρώτη μου περιοδεία στην Ελλάδα γνώρισα τον ανείπωτο εξευτελισμό να παραστώ στη λεηλασία του Παρθενώνα από τα εκλεκτότερα γλυπτά του και στην καταστροφή ορισμένων από τα αρχιτεκτονικά τμήματά του. [...] Είναι οδυνηρό να συλλογίζεται κανείς πως αυτά τα τρόπαια του ανθρώπινου πνεύματος, τα οποία αντιστάθηκαν στη σιωπηλή φθορά του χρόνου για ένα διάστημα μεγαλύτερο από είκοσι δύο αιώνες [...] ήταν τελικά καταδικασμένα να γνωρίσουν μια τέτοια σαρωτική κακοποίηση που πάντα θα αποτελεί αντικείμενο αποδοκιμασίας. 

Αυτά έγραφε μεταξύ των άλλων ο Έντουαρντ Ντόντγουελ. Μπορεί γι' αυτόν να ήταν μνημείο ντροπής όλο αυτό το πλιάτσικο αλλά για τους υπόλοιπους αυτού του συλλογικού έργου το να πάρουν με τόσους δόλιους τρόπους πολιτιστικούς θησαυρούς που ανήκαν σε άλλους λαούς και τόπους (σε αυτή την περίπτωση στον τόπο μας), ήταν κατορθώματα που έπρεπε να εξιστορηθούν. Και μάλιστα να υπεραμυνθούν των πράξεων τους,  Άγγλοι και Γάλλοι σε ένα πρωτοφανές ράλι αρπαγής, απειλώντας, δωροδοκώντας και χρησιμοποιώντας κάθε μέσο και διασύνδεσεις πετύχαιναν τους σκοπούς τους. 

Το συλλογικό αυτό βιβλίο είναι ένα σπουδαίο βιβλίο από πλευράς μαρτυριών των ίδιων των ανθρώπων που σχεδίαζαν και εκτελούσαν τις συγκεκριμένες αποστολές. Η κατατοπιστική εισαγωγή του για την εσωτερική κατάσταση που επικρατούσε τις δύο τελευταίες προεπαναστατικές δεκαετίες είναι διαφωτιστική. Η Αφροδίτη της Μήλου, οι ναοί, τα αγάλματα, το Ερέχθειο που δεν κλάπηκε επειδή δεν βρέθηκε τόσο μεγάλο καράβι για να το μεταφέρει, η απληστία των Άγγλων κυρίως, διπλωμάτες, προεστοί, ελληνες εργάτες, η Υψηλή Πύλη, τυχοδιώκτες, "αρχαιολάτρες" και πολλοί άλλοι παρελαύνουν από τις σελίδες του εξηγώντας ο καθένας την αλήθεια του. Μα την πιο μεγάλη αλήθεια την έγραψε ο Βύρωνας το 1812.

Παγώνει, Ελλάδα, ευγενική η καρδιά που σ' ατενίζει,

σαν εραστής πια δεν σκιρτά πάνω απ' τα χωματά σου,

τυφλό είν' το μάτι που θωρεί και δεν δακρύζει

τα κάστρα σου γυμνά, συντρίμμια συλημένα τα ιερά σου

σε χέρια Βρετανών, που σ' άρμοζε καλύτερα να στέρξουν

λείψανα σαν αυτά που ανεπανόρθωτα χάθηκαν.

Κατάρα στη στιγμή που απ' το νησί τους ξεχύθηκαν

τον άμοιρο τον κόρφο σου ξανά για να κουρσέψουν 

και τους θεούς σου ευάλωτους στη φρίκη του Βορρά να φυγαδέψουν.

Ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος και η σημασία της Αντιφασιστικής Νίκης (ένα ιστορικό εγχειρίδιο) Εκδόσεις Κόκκινη Βιβλιοθήκη

Τα "φύλλα" είναι ένα ιστολόγιο που αγαπά την ανάγνωση, τη γραφή, τα βιβλία. Ο συντάκτης του γράφει για βιβλία που διάβασε, τις δικές του ιστορίες, γράφει για πολιτικοϊστορικά γεγονότα με αναφορές στη λογοτεχνία και τα ποιήματα. Αλλά πέρα από την απόλαυση της ανάγνωσης των μυθιστορημάτων (πάντα με ένα νόημα), υπάρχει και η στράτευση. Η πολιτική στράτευση! Κι αυτό είναι ολοφάνερο σ' αυτό το ιστολόγιο. Η εκτίμησή του στις στρατευμένες στην "Υπόθεση" για την αλλαγή αυτού του σάπιου κόσμου εκδόσεις είναι απεριόριστη! Εκδόσεις που δεν έχουν στόχο το κέρδος αλλά έχουν στόχο το κέρδος... Το κέρδος που θα έχουν όλοι οι άνθρωποι, η φύση, τα ζώα. Όλος ο πλανήτης! Αυτό, του τέλους της εκμετάλλευσης! Της ελευθερίας! 

Αυτά έγραφαν μεταξύ των άλλων τα "φύλλα" με αφορμή μια συζήτηση με τις εκδόσεις Κόκκινη Βιβλιοθήκη (που μπορείτε να διαβάσετε σε αυτό τον σύνδεσμο: Μια συζήτηση με τις εκδόσεις "Κόκκινη Βιβλιοθήκη"). Σήμερα λοιπόν θα ασχοληθούν με ένα σπουδαίο βιβλίο. Γιατί όμως είναι σπουδαίο; Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια τεράστια προσπάθεια αναθεώρησης της Ιστορίας. Γίνεται το άσπρο μαύρο. Για την ακρίβεια όμως καλύτερα να πούμε ότι γίνεται το κόκκινο μαύρο... Δεν μπορούν οι ηττημένοι του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου να χωνέψουν ποιος τους νίκησε. Ποιος κάρφωσε την κόκκινη σημαία στην κορυφή του Ράιχσταγκ. Δεν μπορούν οι υπόλοιπες δυνάμεις που βρέθηκαν στο στρατόπεδο των νικητών να αντέξουν ότι η συνεισφορά τους ήταν ελάχιστη μπροστά στην προσφορά του Κόκκινου Στρατού και του λαού της Σοβιετικής Ένωσης. Δεν μπορούν τα μεσαία στρώματα που διαβάζουν ότι τους πλασάρουν οι "καλοί εκδοτικοί οίκοι" να δεχτούν ότι οι εκατομμύρια νεκροί και οι προλετάριοι του Σοβιετικού λαού με επιστημονική πολεμική μέθοδο και πείσμα για τις κοινωνικες κατακτήσεις τους τσάκισαν τον ναζισμό. Αυτοί και όχι οι αμερικανοάγγλοι. Και αυτό, σε αυτό το βιβλίο, όπως και σε πολλά άλλα αποδεικνύεται. Γιατί η Ιστορία είναι επιστήμη. Είναι μεθοδολογία. Και είναι και αριθμοί. Και όλα αυτά δεν μπορούν να αμφισβητηθούν παρά μόνο με άναρθρες κραυγές στα παράθυρα των τηλεοράσεων από υπαλλήλους του κεφαλαίου και με ακατάληπτες ανοησίες στα σοσιαλ μίντια από ένα στρατό ημιμαθών και αμόρφωτων ακροδεξιών μικροαστών που η σχέση τους με την επιστήμη της Ιστορίας και την ανάγνωση βιβλίων είναι όση μιας αμοιβάδας με την πυρηνική φυσική. 

Πάμε λοιπόν να δούμε τι αποδεικνύει η πολύ προσεκτική έρευνα και επιλογή των κειμένων αυτού του βιβλίου. Βασικά δεν υπάρχει κάτι να αποδειχθεί. Υπάρχει η ανάγκη να τονιστεί η πραγματική πλευρά της ιστορίας και των γεγονότων πέρα από τα παραπάνω μυθεύματα. Η συνεχής βοήθεια αμερικανικών καπιταλιστικών κολοσσών προς τον Χίτλερ, η προσάρτηση της Αυστρίας, η συμφωνία του Μονάχου που παρέδωσε την Τσεχοσλοβακία στους Γερμανούς, το άνοιγμα του δρόμου για την επίθεση στην Πολωνία, η αρπαγή μέρους της Λιθουανίας, ο εξαναγκασμός της Ρουμανίας σε οικονομική συμφωνία εξάρτησης. Όλα αυτά βήμα βήμα με την βοήθεια και την ανοχή των δυτικών. Και με μια Σοβιετική Ένωση που συνεχώς προσπαθούσε να πετύχει με διπλωματικούς τρόπους  μια συμμαχία όλων των υπόλοιπων δυνάμεων. Και αυτές τις συνεχείς προσπάθειές της να τορπιλίζονται συνεχώς από τους αμερικανοαγγλογάλλους που όλες τους οι ενέργειες ήταν να στρέψουν τους Ναζί ενάντια στη Σοβιετική Ένωση. Τόσο μεγάλο ήταν το μένος τους για το πρώτο εργατικό κράτος του κόσμου. 

Και αφήνοντας πίσω όλες αυτές τις προσπάθειες για τη διατήρηση της ειρήνης και τη μη είσοδο των ανθρώπων στο σφαγείο του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου που ήταν τόσο κοντά φτάνουμε στη συμφωνία Ρίμπεντροπ -Μολότωφ. Αυτή που έκανε η Σοβιετική Ένωση για να μπορέσει να προετοιμαστεί πολεμικά και οικονομικά γυρίζοντας τη βιομηχανία της σε πολεμική για να μπορέσει να αποκρούσει την επερχόμενη επίθεση των Ναζιστών. Μια συμφωνία και όχι συμμαχία όπως προσπαθούν να την παρουσιάσουν τώρα πια οι δυτικοί για όλους τους λόγους που αναφέρουμε πιο πάνω αλλά ακόμα πιο πολύ για να καλύψουν την πριμοδότηση που παρείχαν στον Χίτλερ και την είσοδο τους στον πόλεμο μόλις το 1944 (οι αστείες μάχες στη Βόρεια Αφρική δεν πιάνονται καν). Μια συμφωνία κι ένας αμυντικός πόλεμος για τα κεκτημένα του πρώτου εργατικού κράτους που έδωσαν όλοι οι διαφορετικοί λαοί αυτής της αχανούς χώρας. Από τους αγρότες, τις εργάτριες στην πολεμική βιομηχανία μέχρι τον μαχητή του Κόκκινου Στρατού. Και πάντα με την καθόλου τυχαία αλλά επιστημονική οργάνωση του πολέμου. Μα πάνω απ' όλα με τη σοβιετική ψυχή. Γι' αυτό και πιο θλιβερό είναι να επικαλείται κανείς ως συμμαχία το σύμφωνο αυτό. Όχι τα παραπάνω κατακάθια και ξεπλυματίες των Ναζί, είτε έχουν ταξικά συμφέροντα χτυπώντας τους κομμουνιστές είτε είναι αμόρφωτοι λούμπεν μικροαστοί, αλλά άνθρωποι που είναι αγνοί αντιφασίστες και αγωνιστές και από την ιστορική άγνοια και ιδεοληψία την αποκαλούν έτσι. Αυτό το βιβλίο είναι μια καλή αρχή και για αυτούς!

Το βιβλίο "Ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος και η σημασία της Αντιφασιστικής Νίκης (ένα ιστορικό εγχειρίδιο) κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κόκκινη Βιβλιοθήκη)

Γιώργος Κοτζιούλας(1909-1956): Αλληλογραφία και ημερολόγια... Δύο βιβλία!

Αυτοβιογραφίες, βιογραφίες, συνομιλίες... Είναι οι μαγικοί τρόποι να γνωρίσουμε αυτούς που μας έκλεψαν την καρδιά γράφοντας... Αυτά έγραφα μεταξύ άλλων σε μια παλιότερη ανάρτηση (που μπορείτε να διαβάσετε εδώ: Αυτοβιογραφίες, βιογραφίες, συνομιλίες...) που και πάλι από αυτή περνούσε ο Γιώργος Κοτζιούλας! 

Αυτή τη φορά όμως εμφανίζονται ταπεινά στο προσκήνιο και η αλληλογραφία και τα ημερολόγια. Ταπεινά γιατί τα γράμματα που του έστελναν τέτοια ήταν. Γεμάτα από ανθρωπιά και αληθινό νοιάξιμο. Μακάρι όλοι να είχαμε τέτοιους φίλους σαν αυτούς και αυτές που είχε ο συγγραφέας, ποιητής, αντάρτης, ιδρυτής της λαϊκής σκηνής του θεάτρου στα βουνά της Ηπείρου κατά τη διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης, μεταφραστής, δοκιμιογράφος, κριτικός, εργάτης των γραμμάτων, Γιώργος Κοτζιούλας! 

Αγαπητέ Γιώργο. Αγαπητέ μου. Γιώργο μου. Αγαπητέ μου Κοτζιούλα. Πολυαγαπητέ μου Κοτζιούλα. Φίλε κ. Κοτζιούλα. Αγαπητότατέ μου ποιητή...

Μέσα από την αλληλογραφία αυτή, ο αφοσιωμένος αναγνώστης και ο ερευνητής, όπως και από τις βιογραφίες και τις συζητήσεις ανακαλύπτει όλο το πλαίσιο της εποχής, το χαρακτήρα και την αξία του σαν ανθρώπου πρώτα απ' όλα. Δεν ήταν τυχαία η αγάπη που του είχαν. Από τις σελίδες του βιβλίου παίρνουν μεγάλες μορφές των Νέων Ελληνικών Γραμμάτων της εποχής! Περνούν τα προβλήματα επιβίωσης, η φτώχια, η αγωνία για την απελευθέρωση, η αγωνία των εργατών των γραμμάτων για τα γραπτά τους. Η ζωή η ίδια.

Και τι άλλο παρά ταπεινά θα μπορούσαν να είναι και τα ημερολόγια του! Από αυτά κι αν βλέπουμε να περνά όλη του η ζωή τα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς 1941-1948. Η ζωή του στο χωριό του στην Ήπειρο μετά από πολλά χρόνια απουσίας. Η αναγκαστική επιστροφή λόγω του λιμού της Αθήνας τον μαύρο χειμώνα 1941-1942. Μπαίνω στο χωριό το μεσημέρι. Λείπω οχτώμισι χρόνια σωστά και πολλά έχουν αλλάξει από τότε. Με δυσκολία αναγνωρίζω τα μέρη απ' όπου περνώ, προπάντων γύρω απ' το ρέμα. Ανθρώπους όμως δεν απαντώ πάρα εδώ κι εκεί• όλοι τους είναι κακοντυμένοι, φαντάσματα του εαυτού τους. Η ζωή του στο αντάρτικο, και τέλος στην εμφυλιακή Αθήνα. Και παντού η επιβίωση και τα γράμματα. Η μεγαλύτερη του αγάπη. Συγγραφείς, μεταφράσεις, λογοτεχνικά περιοδικά!

Και κάπως έτσι, μπαίνουν όσοι και όσες αγαπούν τον Γιώργο Κοτζιούλα στον κόσμο του! Και στον κόσμο του κάθε ανθρώπου των γραμμάτων που θαυμάζουν αν ο ίδιος ή άλλοι έχουν γράψει βιογραφίες, γράμματα, ημερολόγια, κριτικές! Και το ταξίδι στη χώρα των γραμμάτων και κυρίως των ανθρώπων τους συνεχίζεται! 

Αγαπητέ Κοτζιούλα: Η ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΤΖΙΟΥΛΑ (1927-1956), εκδόσεις ΟΔΥΣΣΕΑΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΖΙΟΥΛΑΣ: Ημερολόγια 1941-1948, εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Βασίλης Νιτσιάκος: Και το σώμα θυμάται. Ψηφίδες βιωματικής λαογραφίας

Στον Ηπειρώτη φίλο, σύντροφό και αδερφό Αχιλλέα...

Μια γλυκιά γαλήνια ζέστη χύνεται άξαφνα από τα φύλλα του..., έγραφε ο Άγγελος Σικελιανός στον πρόλογο του βιβλίου του Ηλία Βενέζη "Αιολική Γη". Μια γλυκιά γαλήνια ζέστη χύνεται άξαφνα από τα φύλλα του..., γράφω κι εγώ στην προμετωπίδα του ιστολογίου μου... Προσδοκώντας οι λέξεις για τα βιβλία που γράφω να βγάζουν μια ζέστη. Για κάποια νομίζω ότι το κατάφερα. Για αλλά όχι. Γιατί είναι σκληρά βιβλία. Ιστορικά, πολιτικά, βιβλία που αντιμάχονταν την αδικία αυτού του σάπιου κόσμου. 

Από την ώρα που έπιασα στα χέρια μου αυτό το βιβλίο, αυτή η γλυκιά γαλήνια ζέστη χύθηκε μέσα μου από τα φύλλα του κι αυτή θα προσπαθήσω να βγάλω σε αυτό το μικρό σημείωμα...

Με την Ήπειρο δεν έχω καμία απολύτως σχέση. Οι ρίζες μου είναι βαθιά χωμένες στην άσφαλτο της Αθήνας. Η καταγωγή μου μόνο καταγωγή είναι, μιας και σχεδόν τίποτα δεν με έχει δέσει με 'κείνη τη γη. Τώρα πια, ζηλεύω τους ανθρώπους που έχουν ένα απάγκιο στον τόπο τους, όσο κι αν αγαπώ την Αθήνα. Τι να με συγκίνησε άραγε στην Ήπειρο; Η φτώχια της, τα μοιρολόγια της, οι βουνοκορφές της που έγιναν αντάρτικα λημέρια, το αρχηγείο του ΔΣΕ στον Γράμμο, ο ποιητής, συγγραφέας και αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης Γιώργος Κοτζιούλας, η τιτάνια προσπάθεια των ανθρώπων να επιβιώσουν σε τόσες μα τόσες αντίξοες συνθήκες... Και κάπως έτσι άρχισε ένα ταξίδι μέσα από τις σελίδες των βιβλίων. Με συγκλόνισε η "Μουργκάνα" του Δημήτρη Χατζή. Έμαθα για το ηπειρώτικο μοιρολόι από έναν "τρελό" αμερικανό που τα παράτησε όλα, όταν έπεσε στα χέρια του ενα σαρανταπεντάρι με μοιρολόγια,  για να ζήσει σε αυτό τον τόπο και να μας διηγηθεί όλη αυτή την ιστορία του τραγουδιού και της ζωής αυτού του τόπου. Αργότερα συναντήθηκα με την Gail Holst Warhaft: Επικίνδυνες φωνές. Γυναικεία μοιρολόγια και ελληνική λογοτεχνία. Διέσχισα ποτάμια πάνω σε πέτρινα γεφύρια, όχι με τα πόδια, δυστυχώς, αλλά μέσω φωτογραφιών και "έβρεξα" τα πόδια μου στα κρύα τους νερά. Μέχρι που "συνάντησα" τον Βασίλη Νιτσιάκο! Πρώτα στο λογαριασμό του στο fb και αμέσως μέσα από το βιβλίο του "ΚΑΙ ΤΟ ΣΩΜΑ ΘΥΜΑΤΑΙ - ΨΗΦΙΔΕΣ ΒΙΩΜΑΤΙΚΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ.

Βούτηξα σ' έναν άγνωστο τελείως κόσμο για 'μένα. Αυτόν της σκληρής νομαδικής κτηνοτροφικής ζωής. Που δεν είναι και τόσο παλιός όσο φανταζόμουν κάποτε. Ένας τρόπος ζωής που έφτασε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '90.

Το σώμα του Βασίλη Νιτσιάκου λοιπόν θυμάται. Και πως να ξεχάσει άλλωστε τα νεογέννητα αρνάκια, τις φοράδες και τα άλογα που τόσο αγαπούσε και τους έδινε ονόματα, τα μουλάρια και τα γαϊδούρια, το κρύο που προσπαθούσε να το απαλύνει με το κρυφό από τους μεγάλους άρμεγμα για να ζεσταίνει τα παγωμένα του χέρια στα ζεστά μαστάρια των προβάτων και το ξύπνημα μέσα σε στάνες με τα χνώτα των ζώων και την ανάσα τους στο πρόσωπό του. Πρόβατα να πέφτουν στο γκρεμό και να προσπαθεί να τα σώσει από αγάπη προς αυτά και το βιος τους. Κορόμηλα, γκόρτσα, μήλα, και γίδινο γάλα για να τρανέψει. Πορείες από το Ντένισκο (σημερινή Αετομηλίτσα του Γράμμου στο Μουσαλάρι (σημερινή Ροδιά) στους πρόποδες του Ολύμπου, είκοσι χιλιόμετρα από τη Λάρισα για να ξεχειμωνιάσουν μαζί με τα κοπάδια. Και το ανάποδο δρομολόγιο για να ξεκαλοκαιριάσουν. Και σχολείο; Μισό στο Ντένισκο τα καλοκαίρια και μισό στο Μουσαλάρι! Το ισνάφι, δηλαδή τη δίκαιη νομή των κοινοτικών βοσκοτόπων στις οικογένειες, τις ιερές πουρναριές που συνέβαλαν στην επιβίωση των ανθρώπων αυτού του τόπου, τους Βλάχους, τους  Σαρακατσάνους και το ψωμί... Από τις σελίδες του περνούν τα δέντρα που ήταν η ζωή τους και οι όμορφες ιστορίες τους. Άνθρωποι και άνθρωποι και οι δικές τους ιστορίες. Και ένας πλούτος ελληνικών, βλάχικων, αλβανικών, τουρκικών σλαβικών λεξιλογικών καταβολών. Αυτά και άλλα τόσα που αδικώ που δεν τ' αναφέρω. Μα πάνω απ' όλα οι αφάνταστες δυσκολίες της ζωής που ατσάλωναν αυτούς τους ανθρώπους σε αυτή τη γωνιά του κόσμου.

Μέχρι που ένα μεσημέρι, στα δεκαοχτώ του χρόνια που βρισκόταν με ένα κοπάδι κάπου στο βουνό έμαθε από έναν θείο του, αφού τον μάλωσε πρώτα για κάποια απροσεξία του, ότι πέρασε στη Φιλοσοφική με υποτροφία και θα γινόταν φιλόλογος. Κι έτσι έπρεπε σε μια πόλη να ράψει κοστούμι γιατί θα γινόταν καθηγητής... Από εκεί και ύστερα το άστρο του έλαμψε. Σπουδές, μεταπτυχιακό, διδακτορικό,  ακαδημαϊκή έρευνα και έδρα στο Πανεπιστήμιο. Αλλά το άστρο του και το πρόσωπό του λάμπει πιο πολύ όποτε επισκέπτεται με κάθε ευκαιρία τους τόπους του! Το Ντένισκο και το Μουσαλάρι. Γιατί στον θαυμαστό κόσμο του καπιταλισμού για αυτόν κάνει κρυότι...

Το "ΚΑΙ ΤΟ ΣΩΜΑ ΘΥΜΑΤΑΙ" είναι ένα σπουδαίο βιβλίο. Ή μάλλον καλύτερα μια σπουδαία ψηφίδα λαογραφίας. Βιωματικής και όχι ακαδημαϊκής! Μια σπουδαία ψηφίδα που μπαίνει στη σειρά της λαογραφικής ιστορίας του τόπου μας. Της ιστορίας του τόπου μας που όσο πιο πολύ τη γνωρίζουμε τόσο πιο πολύ τον αγαπάμε και τόσο πιο πολύ παλεύουμε με εφόδια για να τον αλλάξουμε και να τον κάνουμε κοινωνικά δίκαιο... Τις νύχτες που θα σβήνουν τα φώτα στο σπίτι, το βιβλίο αυτό θα φέγγει για πάντα στο ράφι. Για πάντα! Κι ίσως κάπου μέσα στο σαλόνι του διαμερίσματος θα ακούγονται ο αέρας στα διάσελα και ο ήχος από τις κουδούνες των ζώων... 

Φίλη αναγνώστρια κι φίλε αναγνώστη αυτού του μικρού ιστολογίου διάβασέ το! 

Επίδαυρος...

Όλα είναι θέμα σκαψίματος! Ειδικά με ότι έχει να κάνει με την αλλαγή αυτού του κόσμου προς το καλύτερο. Άλλοι έσκαψαν βαθιά μέσα στα βιβλία και μετά βαθιά μέσα τους για να εξηγήσουν τον κόσμο και να τον αλλάξουν. Άλλοι έσκαψαν βαθιά μέσα στη γη για να βρουν τον αρχαίο κόσμο και να μας τον προσφέρουν. Είτε μπροστά στα μάτια μας είτε μέσα από τις σελίδες των βιβλίων. Άλλοι "έσκαψαν" οι ίδιοι τους τάφους τους γιατί οι ιδέες τους έρχονταν σε αντίθεση με τις ιδέες των ισχυρών. Κάπου όλες και όλοι σκάβουμε όταν δεν θέλουμε να κάνουμε ένα απλό πέρασμα από τη γη...  

Ο αρχιτέκτονας Πολύκλειτος έσκαψε τα θεμέλια και στέριωσε το θέατρο της Επιδαύρου. Ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας μας αφήνει κληρονομιά την περιγραφή του θεάτρου και την ιστορία του, ο αρχαιολόγος Π. Καββαδίας έσκαψε βαθιά μέσα στην έρευνα και οι σκαπάνες του συνεργείου του ανακάλυψαν το θέατρο, ο Στάθης Σπηλιωτόπουλος, θεατράνθρωπος, (1903-1994) έσκυψε πάνω στα βιβλία έγραψε και μας πρόσφερε το κείμενο που ακολουθεί και τα "φύλλα" που σκύβουν και σκάβουν μέσα στις σελίδες της κριτικής, της Ιστορίας, των αγώνων του ανθρώπου με χαρά και περηφάνια παρουσιάζουν έστω κι ένα μέρος (λόγου χώρου) αυτού του σπουδαίου κειμένου!

ΕΠΙΔΑΥΡΟΣ: Πελοποννησιακό ιερό του Ασκληπιού και του Διονύσου 

Παραπάνω από τρία τέταρτα του αιώνα έχουν περάσει από τον καιρό (1881) που οι σκαπάνες των συνεργείων του αείμνηστου αρχαιολόγου Π. Καββαδία χτύπησαν για πρώτη φορά τη γη της Επιδαύρου. Το χώμα που σιγά-σιγά είχαν σωριάσει οι αιώνες στον ιερό χώρο του Ασκληπιείου και ολόγυρά του, δεν το είχε έως τότε ανασκαλέψει παρά του αμπελουργού το τσαπί και του ζευγολάτη το υνί. Και μόνον των ξώμαχων ων οι φωνές και των ζωντανών τα σκουξίματα έκοβαν πότε-πότε τη σιωπή που απλωνόταν στην κοιλάδα και στα γύρω βουνά, το Κυνόρτιο και το Αραχναίο.

Άλλοτε, στα πολύ παλιά χρόνια, άλλοι ήχοι ήσαν γνώριμοι στο τοπίο: Η οχλοβοή των αρρώστων που, από κάθε ελληνική γωνιά, γύρευαν γιατρειά από το θείο θεραπευτή, τον Ασκληπιό. Οι ύμνοι των ιερέων και οι παιάνες εκείνων που βρήκαν την υγειά τους και κάποιοι άλλοι υμνοι-διθύραμβοι τούτοι- που έναν άλλο θεό είχαν υπερκόσμιο αποδέκτη- τον Διόνυσο. Γιατί, λίγο ψηλότερα από το Ασκληπιείο, στην πλαγιά του Κυνορτίου, υψωνόταν το αριστοτεχνικότερο θέατρο της Ελλάδας, χτισμένο από τον αρχιτέκτονα Πολύκλειτο τον νεώτερο, τα τελευταία χρονιά του 5ου π.Χ. αιώνα, του μεγάλου ελληνικού αιώνα. Οι σκαπάνες των αρχαιολογικών συνεργείων το ξεσκέπασαν κι αυτό, σχεδόν απείραχτο, κοντά στα ερειπωμένα ιερά. Πέρασαν όμως αλλά εβδομήντα χρόνια, χωρίς ν' αντηχήσουν στο κοίλο του με τη θαυμαστή ακουστική οι γνώριμες αρχαίες φωνές. 

Ώσπου στα 1954 το θαύμα έγινε. Στην κυκλική ορχήστρα του θεάτρου ακούστηκαν λόγια που είχαν είκοσι αιώνες να ακουστούν. Οι αντίπαλοι των βουνών εξύπνησαν στους γνώριμους πανάρχαιους ήχους. Δεκάδες χιλιάδες πόδια ξαναπάτησαν τα αρχαία μονοπάτια. Και τα κρύα μάρμαρα του αμφιθεάτρου ένιωσαν πάλι τη φρικίαση της ανθρώπινης σάρκας που την κέντριζε το πάθος των τραγικών ηρώων. 

Δεκατέσσερις χιλιάδες θέσεις στους τριάντα δύο αναβαθμούς του θεάτρου γέμισαν και ξαναγεμίσαν από θεατές που τούτη τη φορά δεν ήρθαν μόνο "από πάσης Ελλάδος" [...]. Από θεατές που δεν ήταν μόνο Αχαιοί και Ίωνες και Δωριείς και Αιολείς, αλλά και Μαύροι και Κίτρινοι και Μογγόλοι κι απ' όσες φυλές οικούν την υδρόγειο. 

Θεραπευτήριο σωμάτων ήταν στην αρχή η Επίδαυρος. Στις στοές και στους περιβόλους του Ασκληπιείου, στους βωμούς και στους ναούς, στις κρήνες και στα λουτρά του και, πάνω απ' όλα, στον ιερό θάλαμο -το Άβατον- αποζητούσαν οι άρρωστοι τη γιατρειά τους. Και πολλοί τη βρίσκανε[...].

Οι επιγραφές που βρέθηκαν στην Επίδαυρο μαρτυρούν τέτοιες θαυμαστές θεραπείες. [...]

Όμως για να γιατρευτούν τα άρρωστα σώματα, χρειαζόταν και της ψυχής η θεραπεία. Ο Ασκληπιός εφρόντιζε για εκείνα. Αυτή (την ψυχική) την φύτεψαν οι πιστοί από το Διόνυσο. Κι έχτισαν το θέατρο, που ο Παυσανίας το χαρακτηρίζει "μάλιστα θέας άξιον", αφού οικοδομήθηκε από τον Πολύκλειτο. [...] 

Από το Ασκληπιείο δεν απομένει σήμερα τίποτ' άλλο, παρά ερείπια, σπασμένα κομμάτια μαρμάρου κάλλους, ιστορικά θεραπείας [...]. 

Το θέατρο όμως βρίσκεται, ακέριο σχεδόν απείραχτο, όπως το στέριωσε εδώ και είκοσι πέντε αιώνες ο Πολύκλειτος. Και ο αθάνατος τραγικός λόγος, προαιώνιος στην καταγωγή του, αιώνιος στην ουσία του, ξανακούγεται τώρα κάθε καλοκαίρι στην Πελοποννησιακή κοιλάδα. Από τον "Ιππόλυτο" του Ευρυπίδη, που τον πρωτόπαιξε το Εθνικό μας Θέατρο στην Επίδαυρο στα 1954 είναι οι στίχοι που ακολουθούν:

"Ετούτο το πλεχτό στεφάνι, στολισμένο

από λιβάδι απείραχτο, σε σένα φέρνω,

ω δέσποινα, που εκεί μήτε τσοπάνης

αποκοιτάει τα πράματά του να βοσκήσει

μήτε δρεπάνι σιδερένιο έχει περάσει,

παρά μονάχα μέλισσα διαβαίνει 

της άνοιξης, από τ' απείραχτο λιβάδι.

Και με νερά δροσερά ποταμίσια,

ευλαβικά το ποτίζουνε χέρια, 

για να κορφολογάνε τους ανθούς του εκείνοι

πουν' από φυσικού τους μυαλωμένοι,

δίχως μαθήματα νάχουνε πάρει.

Όμως κακοί δεν είναι θεμιτό να μπαίνουν.

Αλλά δέξου, από θεοσεβούμενο χέρι,

αγαπημένη μου δέσποινα, τούτο 

τ' ανάδεμα για τη Χρυσή σου κόμη.

Γιατί απ' όλους τους θνητούς εγώ μόνος

ετούτην έχω τη χάρη: νάμαι μαζί σου

και να μπορώ να μιλάω με σένα,

γροικώντας τη φωνή σου, χωρίς να σε βλέπω

Και προσεύχομαι το τέλος μου νάναι

παρόμοιο με την αρχή της ζωής μου"

Το απόσπασμα είναι από το κείμενο του Στάθη Σπηλιωτόπουλου με τίτλο: Επίδαυρος (Πελοποννησιακό ιερό του Ασκληπιού και του Διονύσου), περιοδικό Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά 1960.