HERMAN MELVILLE: ΜΟΜΠΙ ΝΤΙΚ Η ΦΑΛΑΙΝΑ

Για να γράψεις ένα μεγάλο βιβλίο, πρέπει να διαλέξεις ένα μεγάλο θέμα. [...] Αυτό που, άπαξ και το έβρισκε κανείς, ξεκαθάριζαν όλα τα υπόλοιπα. (HERMAN MELVILLE)

Μόμπι Ντικ! Τι απόλαυση! Τι αναγνωστική απόλαυση! Τι λογοτεχνία! Τι φιλοσοφία! Τι γνώσεις! Τι προχωρημένα μηνύματα για την εποχή του! Μόμπι Ντικ! Για χρόνια να το βλέπω στους πάγκους και τα ράφια των βιβλιοπωλείων! Όσα χρόνια είμαι συστηματικός αναγνώστης! Και να μην τολμώ να κάνω το βήμα! Όποτε όμως αργώ ή ακόμα καλύτερα παρά αργώ να διαβάσω ένα βιβλίο αποζημιώνομαι. Τα βιβλία έχουν τη στιγμή τους. Όταν τα διαλέγεις είναι σίγουρο ότι είναι αυτή! Ο Μόμπι Ντικ θα μπορούσε να είναι πριν είκοσι πέντε, πριν δεκαπέντε, τώρα ή σε δέκα χρόνια! Τυχερός που τον έζησα τώρα! Ήταν η στιγμή του! Χρόνια είχα, αν και ήθελα, να διαβάσω ένα μεγάλο μυθιστόρημα. Μεγάλο από όλες τις πλευρές. Τελευταία φορά ήταν το "Confiteor" του Ζάουμε Καμπρέ. Να βυθιστώ σε μια ιστορία και να μη μπορώ να βγω από αυτή ακόμα κι όταν δεν διαβάζω... Να την παίρνω μαζί  μου στη δουλειά, στην οδήγηση, στη βόλτα, παντού... Όσες και όσοι έχουν αγάπη για τη ναυτική λογοτεχνία του προπερασμένου αιώνα θα βυθιστούν σε αυτή την αναγνωστική περιπέτεια και θα την απολαύσουν! Βέβαια, ένα αριστούργημα για οποιονδήποτε δεν σημαίνει ότι το ίδιο θα ισχύει και για τις άλλες αναγνώστριες και αναγνώστες. Στην ουσία ο Μόμπι Ντικ δεν είναι μια ναυτική περιπέτεια. Είναι ο ναυτικός κόσμος των φαλαινοθήρων. Είναι ο κόσμος όλος. Ο εκμεταλλευτικός κόσμος που ζούμε, όλοι οι ωκεανοί, οι ιεραρχίες, ο αδηφάγος καπιταλισμός, η συντροφικότητα και πάνω απ' όλα η θάλασσα κι ο κόσμος που αυτή περικυκλώνει... Οι εννιακόσιες σελίδες  του Μόμπι Ντικ είναι ένα λογοτεχνικό θαύμα από όλες τις απόψεις. Φίλη αναγνώστρια και φίλε αναγνώστη που όποτε ψαχουλεύεις στα αδιάβαστα της βιβλιοθήκης σου το προσπερνάς, κάνε το βήμα και προσπάθησέ το. Είτε αυτές τις ζεστές καλοκαιρινές μέρες της ραστώνης σε κάποια εξοχή, είτε κάποιες κρύες χειμωνιάτικες μέρες στο σπίτι σου θα σε αποζημιώσει... Ένα χαμόγελο θα διαγράφεται στα χείλη σου οπότε το ανοίγεις. Κι όταν το τοποθετήσεις στο ράφι με τα διαβασμένα, τις νύχτες θα λάμπει... Το θέμα είναι τι μυθιστόρημα θα διαβάσεις μετά!

ΕΛΕΝΗ ΡΑΒΑΝΗ: Ιστορίες νοσηλείας (αυτοέκδοση Χανιά 2023)

Το σώμα ελεύθερωμένο πια από τη δυναστεία μιας ατσαλένιας βούλησης

που δεν το υπολόγισε κι ούτε του χαρίστηκε ποτέ...

για ποσά χρόνια; μπορεί και ενενήντα...

μπορούσε πια να υπολογίζει στη συμπόνια των άλλων.

Μπορούσε να δείχνει αυτό που ήταν... μόνο ένα σώμα.

Σάρκες και οστά τυλιγμένα μ' ένα ξερό δέρμα, χαλαρές συνδέσεις.

Μπορούσε να αφεθεί στην ανημποριά του, στην πραγματικότητα του χρόνου και της φθοράς.

Όχι, δεν χρειαζόταν να προσποιείται πια...

Η ανάγκη του υποστηρίγματος, του τρέμουλου, της ούρησης, 

το μπλάβιασμα των φλεβών, το στόμα που μπορούσε τώρα να χάσκει..., ο φόβος.

Είχε επέλθει μια εξισορρόπηση,

καθώς η βούληση μετά τη μετά σμίκρυνε,

το σώμα ζάρωνε κι αυτό, κύρτωνε...

Τώρα φαινότανε η ηλικία και η πραγματικότητα που προσπαθούσε τόσο πολύ, με τόσους τρόπους, για τόσο πολύ καιρό να αποφύγει.

Ο άνθρωπος γυμνός μπροστά στην απώλεια του.

Ποια είναι η Ελένη Ραβάνη; Το μόνο που ξέρω είναι αυτό που γράφει στο "αυτί" του βιβλίου της. Ότι γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μια γειτονιά της Αθήνας, ζει στην Κρήτη και κυρίως μεγαλώνει τώρα πια μέσα σε πάμπολες ψευδαισθήσεις που υπηρέτησε. Α! Ξέρω κι ότι το αποτύπωμά της πάνω στο χαρτί είναι το ίδιο χρήσιμο με το ψωμί, το σπίτι και το νερό. Μας θυμίζει ότι η ζωή δεν είναι μόνο αγώνας γι' αυτά. Την κάνει να είναι και όνειρο και παραμύθι και ομορφιά... Γιατί στον σκληρό κόσμο που ζούμε οι άνθρωποι έχουμε ανάγκη και το όνειρο και το παραμύθι και την ομορφιά... Και οι ιστορίες της τέτοιες είναι. Από την πρώτη έως την τελευταία σε βουτάνε από το λαιμό. Αναρωτιέσαι. Νοσηλεύτρια είναι; Αποκλειστική είναι; Γιατρός; Γραφιάς δυνατή πάντως σίγουρα είναι! Κι άδολη! Γιατί οι άνθρωποι που κάνουν αυτοεκδόσεις και μάλιστα τέτοιας ποιότητας είναι γραφιάδες άλλης κουλτούρας. Από αυτό το διαμαντάκι που έπεσε τυχαία στα χέρια μου, δώρο βιβλιοπώλισσας, περνούν άνθρωποι διπλανοί μας. Η κυρία Βικτώρια των 93 χρόνων, ο κύριος Γιώργος, η φιλότιμη κυρία Νίκη, οι αποκλειστικές νοσοκόμες των αποκλεισμένων πια από τη ζωή, ασθενείς, γιοι και κόρες, φύλακες-προστάτες μέχρι να φύγει η τελευταία πνοή από τα πνευμόνια του ανθρώπου τους. Και κυρίως περνάει το αδύναμο πια σώμα, το ανήμπορο κι ότι έχει μείνει πια αυτό μετά τη "φυγή" του πνεύματος, το σώμα με σάρκες και οστά τυλιγμένα μ' ένα ξερό δέρμα... Οι συνδέσεις με ανθρώπους μας, με περιπτώσεις που γνωρίζουμε άμεσα. Κι αυτή είναι μια μεγάλη δύναμη αυτού του βιβλίου. Αλλά η πιο μεγάλη δύναμή του είναι η γλώσσα του! Οι λέξεις που στοιχίζονται η μία μετά την άλλη με μαεστρία. Όχι μία μαεστρία των "σεμιναρίων δημιουργικής γραφής" αλλά με μία μαεστρία της καρδιάς και του αίματος. Έτσι ακριβώς όπως πρέπει να είναι τα βιβλία...

Την προηγούμενη μέρα της έκαναν μετάγγιση αίματος.

Έμεινα προσηλωμένη έως να αδειάσει όλη η φιάλη...

Οι άνθρωποι προσπαθούν έως την τελευταία στιγμή να κρατηθούν στα εγκόσμια παίρνοντας ο ένας το αίμα του αλλού, το σπέρμα του άλλου, τη μήτρα του άλλου, ο ένας την αναπνοή του άλλου, την επιθυμία του άλλου, τη ζωή του άλλου... μέσα σε ένα κόσμο περίκλειστο.

Οι σταγόνες, οι αναπνοές, οι ρόγχοι...

Ο ρυθμός είναι το απώτατο άκρο της έμβιας ζωής μας.

Το βιβλίο της Ελένης Ραβάνη, Ιστορίες νοσηλείας εκδόθηκε στα Χανιά τον Δεκέμβριο του 2023 και μπορείτε να το βρείτε στο βιβλιοπωλείο ΜΠΕΡΛΙΝ, Δημοφώντος 88 Πετράλωνα. 

Λογοτεχνικές λεπτομέρειες #1: Για τους λάτρεις της "Αιολικής Γης" και του Ηλία Βενέζη...

Άλλες τρεις φορές έχω ασχοληθεί στο ιστολόγιο με τον Ηλία Βενέζη! Και θα μπορούσα ακόμα πιο πολλές γι' αυτόν τον Άνθρωπο με Α κεφαλαίο! Ψάχνοντας και μελετώντας όλο και πιο πολύ για τους ακούραστους γραφιάδες του τόπου μας έπεσε στα χέρια μου ο πρώτος από τους δύο τόμους των εκδόσεων βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, με τίτλο Ηλίας Βενέζης, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ, Μορφές και θέματα των γραμμάτων και των τεχνών, Α' (1924-1952), (Φιλολογική επιμέλεια Χ.Λ Καράογλου - Κατερίνα Καρβέλα). Μέσα σε αυτό τον πλούτο των επτακοσίων σελίδων, άρθρων, κειμένων, κριτικών σημειωμάτων, συνεργασιών σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής για την πνευματική ζωή, αλίευσα και την παρακάτω επιστολή για το βιβλίο Αιολική Γη. (Λίγα λόγια για το βιβλίο μπορείτε να διαβάσετε σε παλιότερη ανάρτηση των "φύλλων" εδώ: Από παράγραφο σε παράγραφο ταξιδεύουν τα κύματα... προς τη Γη, την Αιολική Γη, τη Γη του τόπου μου...) Η γνωριμία μου με τον Ηλία Βενέζη έγινε με την άτυπη τετραλογία, έτσι όπως την έχω στο μυαλό μου, μιας και είναι το αποτύπωμα εκείνης της εποχής (δεκαετία '20- δεκαετία '40, Μικρά Ασία, προσφυγιά, πόλεμος), Αιολική Γη, Νούμερο 31328, Γαλήνη, Έξοδος, για να συνεχιστεί με το υπόλοιπο έργο του και με αναζήτηση των κινητήριων δυνάμεων που τον οδήγησαν σε αυτό μέσω εκδόσεων και συζητήσεων με ανθρώπους που τον αγαπούν εξίσου. Προσπάθησα να μπω στον κόσμο του. Ανακάλυψα την ανθρωπιά του και τα πολιτικά ψεγάδια του. Τα δεύτερα τα άφησα στην άκρη. Η ανθρωπιά του με κέρδισε... Με μεγάλη χαρά τα "φύλλα" δημοσιεύουν σήμερα την επιστολή του προς το περιοδικό Νέα Εστία, τεύχος 372 (1η Δεκεμβρίου 1942). Φίλη αναγνώστρια και φίλε αναγνώστη που αγάπησες την Αιολική Γη εδώ θα βρεις την ιστορία της δημοσίευσής της! Είναι αυτές οι μικρές λογοτεχνικές χαρές που ενώ για άλλους είναι ανεξήγητες σε εμάς δημιουργούν μια εσωτερική ευφορία κι ένα χαμόγελο για αυτή την ανακάλυψη στο χώρο των γραμμάτων...

Αγαπητέ κ. Χάρη*,

Όταν με την επίμονη παρακίνηση της "Νέας Εστίας" άρχισα να γράφω την "Αιολική Γη", τη μελετούσα σαν ένα οδοιπορικό στα παιδικά χρόνια, που το πολύ πολύ θα κρατούσε τρεις ή τέσσερις συνεχείς του περιοδικού σας. Όμως, ευθύς απόντος πρώτο κεφάλαιο, είδα πως έπρεπε να αναθεωρηθεί βασικά η πρόθεσή μου. Τα στρώματα των παιδικών αναμνήσεων είναι πολύ πυκνή δύναμη. Μας συντροφεύουν και μας βοηθούν χωρίς να τα αισθανόμαστε, με τη διακριτικότητα των μεγάλων δυνάμεων της ζωής, που δε θορυβούν ακριβώς γιατί πολύ βαθιά υπάρχουν. Και όταν δοθεί αφορμή και ξεσπάσουν, είναι κόσμος ολόκληρος. Για να χωρέσει αυτός ο κόσμος, βρέθηκα στην ανάγκη να αναθεωρήσω αμέσως τις προθέσεις μου, και να σκεφτώ τα θέματα που πρόβαλαν για την "Αιολική Γη" μέσα στη φόρμα του μεγάλου πίνακα, του μυθιστορήματος. Έτσι ήρθε το βιβλίο αυτό, που το θέλησα ένα κείμενο απλότητας και νοσταλγίας.

Αν μου επιτρέπεται μια εκμυστήρευση, το γράψιμο της "Αιολικής Γης" ήταν, στις δύσκολες μέρες που ζούμε, μια καταφυγή και μια λύτρωση για το συγγραφέα της. Όχι απομάκρυνση από τη ζωή, αλλά υπενθύμιση του ότι υπάρχει και μια ομορφιά στη ζωή, υπάρχει και καλοσύνη των ανθρώπων. Όλοι οι συγγραφείς που δίνουν σημασία στη μορφή, ξέρουν τί βασανιστικό είναι το αδιάκοπο κυνήγημά της, η ανάγκη να υποταχθεί η ύλη τους στη μορφή. Έτσι, όταν τελειώσουν, δεν είναι μόνο χαρά που αισθάνονται για ότι πετύχαμε. Είναι μαζί μια έντονη άπωση προς το έργο τους -που τους είναι οδυνηρό ακόμα και για να το ξαναδιαβάσουν για ένα διάστημα- από τη φυσική αντίδραση που έχουν όλοι οι οργανισμοί προς ότι τους παίδεψε. Η "Αιολική Γη", στην προσπάθειά της να εναρμονίσει τα πράγματα και τη φύση με το χώρο του φανταστικού και του ονείρου, χρειάστηκε πολύ περισσότερη σπατάλη μόχθου από όλα τα βιβλία που έγραψα. Ωστόσο μαζί της ποτέ ο συγγραφέας της δε δοκίμασε αυτό το φυσικό αίσθημα της οδύνης που σημείωσαν πιο πάνω. Μονάχα ξεκούραση του έδωσε, με το να τον μεταθέτει συνεχώς στην περιοχή της γαλήνης. Αν έστω ένα μικρό ποσοστό από το αίσθημα αυτό έδωσε και στους αναγνώστες της -τους αναγνώστες του 1942- τότε έκαμε το χρέος της.

Με το τέλος του Πρώτου Μέρους της, που δημοσιεύεται στο τεύχος σας τούτο, πιστεύω πως θα συμφωνήσετε να διακόψουμε τη δημοσίευσή της. Η συνέχεια (το Δεύτερο και το Τρίτο Μέρος) γράφεται τώρα και πρέπει να δουλευτεί με κάποια άνεση, όχι με την πίεση του τυπογραφείου. Ελπίζω την ερχόμενη άνοιξη να είναι έτοιμο ολόκληρο το βιβλίο. 

Ευχαριστώ τη "Νέα Εστία" θερμά για τη φιλοξενία της.

20 Νοεμβρίου 1942

Ηλίας Βενέζης

*Ο Πέτρος Χάρης, αυτός ο ακούραστος εργάτης των Νέων Ελληνικών Γραμμάτων, ήταν και διευθυντής του λογοτεχνικού περιοδικού "Νέα Εστία".

Διαβάστε ακόμα:

Ανάβυσσος 1923, Καρά Τεπέ 2021

Ηλίας Βενέζης: Άνθρωπος με Α κεφαλαίο