Καλάβρυτα 13 Δεκεμβρίου 1943

 

Τι κράζεις μωρέ κόρακα; Τι κράζεις και φωνάζεις;

Να μη διψάς για αίματα, γι' ανθρώπινα κουφάρια;

Πέρασε στα Καλάβρυτα, στην ξακουσμένη χώρα

Κι από το Κάστρο αγνάντεψε, στους Αγίους Πάντες κοίτα, 

Θα δεις χιλιάδες τα κορμιά, χιλιάδες τα κεφάλια.

Θα δεις το αίμα θάλασσα, σαν ποταμός να τρέχει

Θα δεις τις Καλαβρατινές, γυναίκες κι αδερφάδες

Πως κουβαλάνε τους νεκρούς η κάθε μια στον ώμο.

Συν δυό, συν τρεις τους θάφτουνε, συν πέντε στην αράδα [...]

Δέντρα, ραχούλες και βουνά, βρυσούλες και λαγκάδια

Γιατί μαυρίστε σήμερα, γιατί βογγολογάτε;

Ήλιε μ', γιατί κοκκίνησες; Μήπως κι αλλάζεις χρώμα;

Και συ, Χελμέ περήφανε, Στύγα και Μαυρονέρι!

Για βγάτε απάνω στις κορφές, ψηλά στα κορφοβούνια,

Νακούστε και να μάθετε, νακούστε και να ιδείτε,

Το τι κακό που γίνηκε στη θρυλική τη χώρα.

Σκοτώσανε τους Καλαβρυτινούς κι όλα τα παληκάρια, 

Τους σκότωσαν οι Γερμανοί οι άτιμοι οι Ούννοι

Πουρνό οι καμπάνες χτύπησαν, λόγο για να τους βγάλουν

Με μπαμπεσιά τους πήρανε. τους πήγανε μ' απάτη, 

Στο έρμο σιτοχώραφο που γίνη κοιμητήρι. [...]

[Μοραΐτικο δημοτικό τραγούδι

Περιοδικό «Φιλολογική Πρωτοχρονιά», 1963]

Το τραγούδι μεταφέρθηκε στο μονοτονικό σύστημα, διατηρώντας την ορθογραφία του πρωτότυπου. 

Γιώργος Ιωάννου 13-12-43

Φτάνω στο σημείο να πω, πως ίσως να ήταν καλύτερα να μην είχα πατήσει ποτέ μου σε κείνο τον τόπο της ομαδικής εκτελέσεως. Κι άλλες φορές έτυχε βέβαια να επισκεφθώ τόπους μαρτυρίου ή ομαδικής ταφής· η γη της πατρίδας μας είναι παραγεμισμένη με κόκκαλα παλικαριών· μα ποτέ μου δεν ταράχτηκα τόσο, όσο αυτή τη φορά. Αυτό ασφαλώς έγινε, γιατί την ώρα που βρέθηκα εκεί, μια γυναίκα κι ένας άντρας, αδέλφια, άνοιγαν τον τάφο του μικρότερου αδελφού τους, που είχε εκτελεστεί πριν είκοσι χρόνια. Πλησίασα, κι όταν κατάλαβα τι συνέβαινε, σιγοκάθισα πάνω στα πόδια μου σε μιαν άκρη. Και τώρα, που η ψυχή μου έχει κολλήσει εκεί, μου φαίνεται πως θα μείνω για πάντα, σαν ένα αγριόχορτο, καθισμένος δίπλα σε εκείνο τον τάφο. Και μακάρι να γινόταν έτσι.

Τότε που πρωτοζύγωσα, το σκάψιμο με την αξίνα είχε προχωρήσει. Εξάλλου δεν τον είχαν θαμμένο καθόλου βαθιά. Μάλλον γυναίκες θα είχαν φροντίσει για την ταφή του. Σε λίγο, ένα, ένα, άρχισαν να ξεφυτρώνουν τα κόκκαλα. ήταν κατακίτρινα, με λίγο καστανό χώμα κολλημένο πάνω τους. Η γυναίκα, μ' ένα τσεμπέρι στο κεφάλι, σχεδόν γονατιστή, αφού τα ξέπλενε λίγο με κόκκινο κρασί, τ΄ αράδιαζε ευλαβικά μέσα σε μια κάσα χαρτονένια, απ' αυτές της αμερικάνικης βοήθειας. Σε όλα αυτά δεν υπήρχε τίποτα αηδιαστικό ή το τρομαχτικό. Άλλωστε το παιδάκι ήταν δεκάξι χρονών όταν μαρτύρησε. Και πιστεύω, χωρίς αμφιβολία, πως θα είχε αγιάσει. Στο χώμα δίπλα ήταν μπηγμένο ένα κερί και στο θυμιατό σιγόκαιε θυμίαμα. Ευωδίαζε όλος ο τόπος. Λέξη δεν έλεγαν, ούτε ακουγόταν κλάμα. Καταλάβαινα όμως πως τα μάτια τους  τρέχαν, γι' αυτό έσκυψα το κεφάλι μου προς το χορτάρι και δεν προσπαθούσα, ούτε τολμούσα να τους κοιτάξω. Πολύ ήταν και που με άφηναν κοντά τους μια τέτοια ώρα

Μονάχα όταν βρέθηκε το κρανίο, άκουσα τον αδελφό να λέει βραχνά: η χαριστική βολή. Ήταν μια μικρή τρύπα λίγο πιο πάνω από το μέτωπο. Είχα γίνει πια ένα με το χώμα, έτσι ένιωθα. Τώρα σκέφτομαι πως έπρεπε να προσκυνήσω, αν και είμαι τόσο ανάξιος. Κοίταζα συνεχώς ένα βραχάκι κοντά μου και τις λειχήνες του. Αυτό σίγουρα θα ήταν και τότε εδώ, και το παιδί θα το είδε· ίσως και να το ζήλεψε. Μπορεί να ήταν και κείνο, το αρκετά μεγάλο δέντρο, αν και δεν αποκλείεται να είχε μεγαλώσει πιο γρήγορα, εφόσον βρήκε άφθονο λίπασμα από τόσο αίμα και τόσες εκατοντάδες κορμιά. [...]

[Απόσπασμα από το πεζογράφημα «13-12-43», Γιώργος Ιωάννου, «για ένα φιλότιμο», εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ]

Το απόσπασμα μεταφέρθηκε στο μονοτονικό σύστημα, διατηρώντας την ορθογραφία του πρωτότυπου.