Στο βόρειο ημισφαίριο, πάνω στο χάρτη της γης, στα Βαλκάνια, σ' εκείνη την άκρη που κρέμεται κάτω και λέγεται Ελλάδα, στην κοιλιά της αρκούδας που στέκεται ακίνητη με το 'να ποδάρι και κοιτάζει τη δύση, δίπλα στη θάλασσα πλέει η Σαλαμίνα, η Αίγινα, η Ύδρα, τ' Ανάπλι, στο κέντρο, το σκόρπιο αυτό που κλώθει η ανέμη κι απλώνουνε οι δρόμοι, δηλαδή στην Αθήνα, ανάμεσα σε μιά εκκλησιά και σ' ένα φαρμακείο. Εκεί γεννήθηκε η Πολυξένη.
Στο νότιο ημισφαίριο, πάνω στο χάρτη της γης, στη Λατινική Αμερική, σ' εκείνη την άκρη της που κρέμεται σαν μια κλωστή αυτής της ηπείρου και λέγεται Χιλή, γεννήθηκαν η Κάρμεν και η Μαρσία. Η ξανθιά και η μελαχρινή του Λουίς Σεπούλβεδα.
Στο βόρειο ημισφαίριο, πάνω στο χάρτη της γης, στην Ευρώπη, σ' εκείνη την άκρη της μπότας που κρέμεται στο νότο αυτής της ηπείρου και λέγεται Ιταλία, γεννήθηκαν η Μάρα και η Άννα Μαρία των Ερυθρών Ταξιαρχιών και των Ενόπλων Προλεταριακών Πυρήνων.
Στο βόρειο ημισφαίριο πάνω στο χάρτη της γης, στην Μέση Ανατολή, σ' εκείνη την άκρη της Μεσογείου που λέγεται Παλαιστίνη, γεννήθηκε η Παλαιστίνια γυναίκα του Λαϊκού Μετώπου για την απελευθέρωση του τόπου της.
Στο βόρειο ημισφαίριο, πάνω στο χάρτη της γης, στην Ευρώπη, σ' εκείνη την παγωμένη άκρη της ηπείρου που λεγόταν Σοβιετική Ένωση, γεννήθηκε η ελεύθερη σκοπεύτρια του Κόκκινου Στρατού Λουντμίλα Παβλιτσένκο.
Όλες αυτές οι γυναίκες ένα κοινό είχαν. Τον αγώνα για το ψωμί. Τον αγώνα για την αλλαγή αυτού του κόσμου.
Τη Μέλπω Αξιώτη τη γνώριζα. Το έργο της όχι. Το βιβλίο της "Εικοστός αιώνας" ήταν το πρώτο μας ραντεβού. Η πρώτη μου συνάντηση με αυτή την αγωνίστρια! Με αυτό τον ογκόλιθο των Νέων Ελληνικών Γραμμάτων! Η ιστορία της Πολυξένης είναι η ιστορία του τόπου μας από το 1906 έως το 1946. Είναι η ιστορία που βίωσε η ίδια η συγγραφέας. Η αναγνώστρια κι ο αναγνώστης που είναι εφοδιασμένος με τη γνώση της ιστορίας εκείνης της εποχής θα μείνει άναυδος με τον τρόπο που περιγράφει τα γεγονότα. Αν είναι γερή και γερός γνωστής λεπτομερειών θα απολαύσει κάτι που δεν μπορούσε να φανταστεί... Δεν υπάρχουν λόγια να περιγράψω τι διάβασα! Σκέφτηκα πολύ πριν γράψω λίγα λόγια για αυτό το βιβλίο. Πώς θα το πλησίαζα. Δεν πλησιάζεται με κανέναν τρόπο από εμένα. Μακάρι να μπορούσα να μεταδώσω έστω και λίγο αυτόν τον ελλειπτικό λόγο που παρουσιάζει τα πολιτικά γεγονότα αυτού του διαστήματος. Αυτή την εικονογράφηση του ελληνικού δράματος, τη δικτατορία του Μεταξά και την Εθνική Αντίσταση, τους παράνομους, τους φτωχούς, τις εξορίες, την ελπίδα και τα εκτελεστικά αποσπάσματα. "Το μυθιστόρημά σας, Κυρία, είναι ένα δώρο που κάνετε στην πατρίδα μου", έγραψε ο Λουίς Αραγκόν στη γαλλική του έκδοση, τότε που η Μέλπω Αξιώτη διαφώτιζε το γαλλικό λαό για την τραγωδία του ελληνικού λαού! Τι δώρο στα Νέα Ελληνικά Γράμματα θα έλεγα εγώ! Τι δώρο στην ψυχή των ανθρώπων εκείνης της εποχής για να ατσαλωθούν και να δυναμώσουν! Γιατί το αίμα που κυλούσε στις φλέβες των αρχαίων τραγωδών, κυλούσε και μέσα στις φλέβες των ανθρώπων του σύμπαντος της Αξιώτη τόσους αιώνες μετά...
"Άκου", της λέει. Και με το πρώτο ένιωσε εκείνη πως έπρεπε να σηκωθεί ορθή. Εσηκώθηκε. Εστέκονταν τώρα αντίκρυ, κι έβλεπε ο ένας τον άλλον. "Άκου", της λέει, είχαμε ένα πρόγονο. Ήταν στην Επανάσταση του '21, τον έχεις ακούσει. Πήρε μετάλλια και τιμές από το νέο μας κράτος μόλις εσχηματίστηκε. Θα 'πρεπε να 'μαστε γι' αυτό υπερήφανοι. Όμως εγώ ωστόσο... αμφιβάλλω. Κανείς δεν μπόρεσε ποτέ να μου πει, τότε ακριβώς, τι έκανε. Κάτι συγκεκριμένο. Μόνο για τις τιμές μιλούσαν. Ήταν λέει γενικός έπαρχος. Τι να 'ταν τάχα αυτό; Καλό; Κακό; Για τότε... Ποιος ξέρει... τόσα χρόνια... Αλλά προπάντων με μπερδεύει αυτό: Γιατί το νέο κράτος μας να δώσει σ' άλλους τις τιμές, πού ήταν στην Επανάσταση, κι άλλους να τους σκοτώσει, να τους χώσει στη φυλακή, και πληγωμένους μάλιστα απ' τον εχθρό. Γιατί; Ξέρω πολλά τέτοια ονόματα που... σκόρπισαν έτσι, στον άνεμο...
Έβγαλε τα γυαλιά του, κοίταξε λίγο σαν φοβισμένος. Εξακολούθησε: "Δε θα είχα να σου 'λεγα τίποτε τώρα, εκτός απ' αυτό: Μη βάλεις ποτέ κάποιον στην ίδια δυσκολία, να μην ξέρει τι έκανες κάποτε. Στο παρελθόν. Να μην έρθει η στιγμή ποτέ, που να ρωτιέται αν ήταν καλό ή κακό ό,τι έκανες. Να διαβάζονται οι πράξεις μας κι όταν περάσουν χρόνια, απ' όλους. Σαν βιβλίο. Προπάντων τότε περισσότερο. Να μην τις αλλάζει ο καιρός.
Και χάθηκε τότε. Τον έχασε από μπροστά της η Πολυξένη, σαν αγέρα. Δεν πρόλαβε να δωσει μήτε μια μικρή απάντηση. Όμως ήτανε σύμφωνη. "Να διαβάζονται οι πράξεις μας. Να μην τις αλλάζει ο καιρός".
"Να διαβάζονται οι πράξεις μας. Να μην τις αλλάζει ο καιρός", συμβούλεψε ο πατέρας της Πολυξένης την κόρη του. Η Μέλπω Αξιώτη έγραψε. Τη διάβασαν και σε άλλες γλώσσες. Για το βιβλίο της αυτό στοχοποιήθηκε από τους αστούς λογοτέχνες. Όταν δημοσιεύθηκαν τα πρώτα βιβλία της απελευθέρωσης στα 1945, όλες οι αποχρώσεις των αστών λογοτεχνών ξέρω πως είπαν: Κρίμας! Η Μέλπω Αξιώτη χάθηκε. Αυτή η θλίψη τους μούδοσε να καταλάβω ότι ήμουν σε καλό δρόμο", έγραφε. Στοχοποιήθηκε κι από τους παρακρατικούς πρώην συνεργάτες των Ναζί και νυν των εγγλεζοαμερικάνων, που της είχαν στήσει καρτέρι έξω από τη δουλειά της για να οδηγηθεί έτσι στην πολιτική εξορία, πρώτα στο Παρίσι και έπειτα μετά από απέλαση στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Τα κείμενά της τη διετία 1945-1946 ("Χρονικά- απάντηση σε πέντε ερωτήματα", τα διηγήματά της στο περιοδικό "Ελεύθερα γράμματα", καθώς και το βιβλίο "Εικοστός αιώνας"), ήταν η δικιά μου μάχη στις μάχες του Δεκέμβρη. Κι ας την είχαν συμβουλέψει ότι, νάχεις υπόψη σου πως θάχεις ιστορίες μέσα σ' αυτή τη λύσσα της μεταδεκεμβριανής στιγμής, μπορεί και να στην ανάψουνε. Αλλά τα κυκλοφόρησε και σε ελάχιστες μέρες εξαντλήθηκαν χιλιάδες αντίτυπα! Δεν είχα προσωπική πείρα και ιδιαίτερη εξάσκηση για σωματική γενναιότητα, είδα μόνο μπροστά μου εκείνη την ώρα τη γενναιότητα των άλλων, όλου του ελληνικού λαού, και θάνιωθα μεγάλη ντροπή νάμενα απ' όλους τόσο πίσω. [...] Θάναι η δικιά μου μάχη στις μάχες του Δεκέμβρη. Κι έτσι, η διαδρομή της από αστή λογοτέχνης πριν την Κατοχή, με μεγάλο σχολείο το ΕΑΜ που τόσο κόσμο πήρε από το χέρι, την οδήγησε με αυτό τον εξαιρετικό τρόπο να γίνει η φωνή του λαϊκού δίκιου. Κι ο "Εικοστός αιώνας" είναι με συγκλονιστικό τρόπο η αφήγησή του.
Να διαβάζονται λοιπόν οι πράξεις μας. Σαν βιβλίο. Να γράφουμε για την Πολυξένη, την Κάρμεν και τη Μαρσία, τη Μάρα και την Άννα Μαρία, την Παλαιστίνια αγωνίστρια, τη Λουντμίλα Παβλιτσένκο. Τη σκυτάλη μας την παρέδωσε η Μέλπω Αξιώτη. Με χαρά να τη δώσουμε στους επόμενους...
Μέλπω Αξιώτη
Εικοστός αιώνας
Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ
Τα πλάγια γράμματα είναι αποσπάσματα από το βιβλίο. Το κείμενο μεταφέρθηκε στο μονοτονικό σύστημα διατηρώντας παράλληλα την ορθογραφία του πρωτότυπου.
Τα πλάγια γράμματα μέσα στο κείμενο είναι από το βιβλίο " Διαδρομές της Μέλπως Αξιώτη 1947-1955 Μαρτυρίες και κείμενα από τα αρχεία σύγχρονης κοινωνικής ιστορίας" των Άννα Ματθαίου και Πόπης Πολέμη, εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου